In het zuidoosten van Oost Timor ligt het district Viqueque. In het gelijknamige stadje staat hoog op een heuvel een community radio station, waar lokale vrijwilligers dagelijks de uitzending verzorgen. De zender biedt niet alleen ontspanning en informatie, maar speelt ook een belangrijke rol in de dialoog tussen de diverse bevolkingsgroepen in dit roerige district dat circa 70.000 inwoners telt.
Stichting Vrij Oost Timor heeft dit radiostation samen met een groep lokale jongeren opgezet, gesteund door de iets oudere jongeren van Radio Rakambia in de hoofdstad Dili - en vele sponsors.
Endie van Binsbergen, medewerkster van de Utrechtse Stichting Vrij Oost Timor, was vanaf het begin ter plekke betrokken bij de opbouw van dit radiostation. Nadat zij in augustus 1999 als waarnemer tijdens het referendum in Oost Timor ooggetuige was van grof geweld en de totale verwoesting van het land, besloot ze in 2000 terug te keren naar dezelfde plek. Ze trok er een aantal maanden met lokale jongeren door de dorpen in district Viqueque om de mogelijkheden voor een concreet project te onderzoeken en contact te leggen met lokale organisaties.
Problemen die zij met de lokale bevolking bespraken betroffen met name de hoge mate van analfabetisme en de geringe toegang tot informatie. Veel mensen gaven aan een duidelijke behoefte te hebben aan informatie over zaken die met landbouw, gezondheid en overheid te maken hebben. Omdat veel mensen niet kunnen lezen en schrijven is radio een belangrijk en geschikt communicatiemiddel. Ook hebben veel mensen baat bij informatie over aanbod van vervoersmogelijkheden in de omgeving.
Het district Viqueque wordt in het regenseizoen vaak getroffen door wateroverlast. Door overstromingen zijn de wegen in dit district dan nauwelijks begaanbaar. Dorpen als Lalini, Umatolu en Dilor dreigen elke regenperiode opnieuw van de buitenwereld afgesneden te raken. Isolement en het gebrek aan informatie belemmeren mensen in hun ontwikkeling en in hun mogelijkheden een bijdrage te leveren aan de noodzakelijke wederopbouw van hun land.
De nationale radiozender vanuit de hoofdstad Dili bereikt niet alle dorpen en biedt weinig informatie met betrekking tot de situatie en de behoeften van dit district. Op verzoek van en in samenwerking met lokale jongeren werden vervolgens in 2001 de eerste stappen gezet om een Community Radio Station voor Viqueque op te zetten, met de naam Radio Povo Viqueque – oftewel: Viqueque Volksradio.
In Nederland werd eind 2000 door Stichting Vrij Oost Timor en XminY Solidariteitsfonds de Steungroep Radio Viqueque opgezet. Binnen deze steungroep fungeerde XminY als project-adviseur en financieel begeleider. Vrij Oost Timor werkte aan de praktische uitvoering, de feitelijke begeleiding van de vrijwilligers in Viqueque en de terugkoppeling naar Nederland. Technische invulling werd opgepakt door Stichting Worldcom. Voor de aanschaf van de apparatuur, de transmitter en de zendmast werd financiële ondersteuning aangevraagd bij Wilde Ganzen, HIVOS en CAF/SCO (tegenwoordig Free Voice). Deze wilden uiteraard eerst de resultaten zien van een degelijke voorbereiding in Viqueque.
De lancering van dit radioproject vond plaats in februari 2001, tijdens een benefietavond in het stampvolle Utrechtse Café Averechts. Hierna kon Endie in Viqueque stap voor stap werken aan de voorbereidingen met het lokale radioteam en wist ze contact te leggen met de mensen van Radio Rakambia in de hoofdstad Dili. Door de lokale omstandigheden (geen electriciteit, geen telefoon, beperkt vervoer, lange afstanden, veel regen) had dit de nodige voeten in de aarde. Toch werd er flink vergaderd en gewerkt aan het bestuur, besluitsvorming, statuten, werkplan, netwerken en technische aspecten van het radiowerk.
Met de mensen van Radio Rakambia konden de teamleden uit Viqueque praktische ervaringen opdoen in de studio in Dili. Ze konden er oefenen met interviews, microfoongebruik, verslaggeving en montages. Dankzij de Mobile Broadcast Unit die Radio Rakambia eens per maand met hun busje naar Viqueque bracht, kon het Viqueque team drie dagen per maand alvast uitzenden en werken aan hun naamsbekendheid - zij het voorlopig nog met een beperkt zendbereik.
De onkosten van de Rakambia-medewerkers en de brandstof voor de generator werden gedekt door de Duitse organisatie GTZ, die ook in District Viqueque een vestiging hadden. In deze fase van het radioproject kon in de praktijk worden geoefend met programmering, planning, fondswerving, rapportage en archivering. Tussen de maandelijkse uitzendingen door werd er gewerkt aan de noodzakelijke aanpassingen in en rond het gebouwtje: het radiostation in wording. Meer over deze hectische periode leest u in het tussentijds verslag van 2003 (pdf).
Toen de samenwerking en voorbereidingen in Viqueque het gewenste niveau hadden bereikt, kon de financiële steun worden beklonken en werd enkele maanden later een container verscheept met alle benodigde apparatuur voor een krachtige zender. In Dili werd ondertussen contact gelegd met Oxfam GB voor de financiering van de technische uitvoering, oftewel het feitelijk bouwen van het radiostation met de technische middelen die reeds onderweg waren.
Het inklaren van de container met studiomaterialen nam vele maanden van bureaucratische rompslomp in beslag, maar uiteindelijk kon alle apparatuur in drie vrachtwagens door de bergen naar Viqueque worden gereden. Bas Stekelenburg, een radiotechnicus van Stichting Worldcom, kwam vanuit Nederland voor de technische installatie, Endie coördineerde de bouwwerkzaamheden en RPV voorzitter Florindo de Jesus stuurde de vrijwillige bouwers aan.
Door het ontbreken van faciliteiten als hijskranen en lasapparatuur, de grote afstand tussen Viqueque en Dili (voor extra aan te schaffen ijzerwaren) en de vele regenval, liep de aanvankelijke bouwplanning van twee weken uit naar twee periodes van in totaal vier weken. Maar om een lang verhaal kort te maken:
Op 24 juni 2004 ging het eerste signaal de lucht in!
Een testperiode van vier maanden volgde. Door middel van flyers werd de frequency van de zender bekend gemaakt aan de bevolking van de vijf sub-districten van District Viqueque. De hulp bij de verspreiding door heel dit onherbergzame district was zeer divers. Buschauffeurs, patrouillerende politieauto’s, ambulances, priesters op motorfietsen, bruggenbouwende Japanse VN-militairen, kortom iedereen die met een vervoersmiddel de stad verliet werd bij de brug aangehouden door radiomensen en kreeg flyers mee om onderweg te verspreiden. En vrijwel iedereen werkte er graag aan mee.
Stichting Vrij Oost Timor had ondertussen door campagnes en benefietfeesten in Nederland 500 grote radio’s op zonne-energie (tevens opwindbaar) weten binnen te halen. Deze waren per container naar Oost Timor gestuurd en tijdelijk opgeslagen tot na de installatie van de studio. Nu was de tijd gekomen om deze radio’s te verspreiden in de meer afgelegen dorpen van het district. Daarbij kregen we steun van Hamoris Timor Oan (HTO), een lokale NGO die hun pick-up beschikbaar stelde. Ook waren er de mensen van Radio Rakambia met hun busje. In alle vier de windrichtingen werden dorpjes bezocht, soms zelfs uren lopend de bergen in.
Om de radio’s doeltreffend te verspreiden werden in de bezochte dorpen bijeenkomsten georganiseerd, terwijl ook een ploegje vanuit de studio in Viqueque de hele dag muziek en testprogramma’s uitgezond. Op deze manier kon de ontvangst van het signaal in kaart worden gebracht (een FM signaal heeft moeite met hoge heuvels en bergen) en konden mensen in de dorpen worden betrokken bij de participatieve betekenis van community radio.
Zo werd bijvoorbeeld verteld over de mogelijkheid om zelf in de studio een mening of discussiepunt naar voren te brengen (maar met uitzondering van persoonlijke beledigingen of partijpropaganda), dat men vooral moest aangeven wat voor informatieve of recreatieve programma’s men graag zou willen horen en dat men feedback kon geven over de kwaliteit van het signaal en de programmering. Tevens werd er nadruk gelegd op de wens om ook vrouwen te horen spreken over hun visie op de toekomst en hun positie binnen de gemeenschap.
Per dorp werd gevraagd om drie of vier mensen aan te wijzen om een een radio te beheren, waarvan tenminste één vrouw. De radio’s die we hebben verspreid zijn groot genoeg om met een flinke groep mensen tegelijk te luisteren.
Op 25 oktober 2004 vond de officiële opening van het radiostation plaats. Hiervoor wilden we iets anders neerzetten dan het gebruikelijke feest met heel veel eten en een minister om het lintje door te knippen. Het was bij voorbaat duidelijk dat we op een hoge opkomst konden rekenen en juist deze hoge opkomst wilden we graag benutten voor een middag met inhoud
Een heel bijzondere gastspreker tijdens deze officiële opening was Max Stahl, de journalist die in Oost Timor een levende legende werd nadat hij in november 1991 in Dili het bloedbad bij Santa Cruz had gefilmd. De beelden werden wereldwijd vertoond, waarmee de kwestie Oost Timor definitief op de kaart werd gezet. Het publiek ontving de geheimgehouden gastspreker met emotioneel gejuich. Max hield vervolgens een intensieve toespraak over het belang van onafhankelijke media, als basis voor mensenrechten en democratie. Een hart onder de riem van deze jonge radiomensen.
Naast een symbolische sleuteloverdracht aan het lokale bestuur van het radiostation, werd een forum-discussie georganiseerd over de Betekenis en Duurzaamheid van Community Radio, waarbij een open dialoog kon worden aangegaan met overheid, lokale leiders, lokale NGO’s en vertegenwoordigers van volksorganisaties.
RPV begon aanvankelijk met drie dagen per week uit te zenden, in de ochtend en de avond. Sinds begin 2007 is de radio elke dag in de lucht. Er is bewust gekozen voor zendtijden in de vroege ochtend en de avond, om de dagelijkse bezigheden van de radiomedewerkers niet te beperken. Het zijn immers allen vrijwilligers, die ook nog verplichtingen hebben op school, op het land of in hun winkeltje.
Na veel puzzelen en vergaderen besloten we dat de beste manier om dit vrijwilligersproject in stand te houden zou zijn om te werken aan een werkschema dat is afgestemd op de beschikbare capaciteit. Geleerd van fouten uit het verleden, van anderen en van onszelf, kwamen we tot de conclusie dat een sterke fundering wordt gebouwd met de middelen die je hebt – niet met de middelen die je wenst te hebben.
Er wordt inmiddels op kleine schaal gewerkt aan zelfgenerering. Zo wordt een kleine bijdrage gevraagd voor een verzoekplaatje of persoonlijk bericht en zijn er inkomsten van het tegen betaling uitzenden van pre-recorded programs van derden. Er is een periode gepoogd om ook met reclames te werken. Viqueque heeft echter weinig bedrijfjes en deze hebben nauwelijks te maken met concurentie.
Vaste programma’s zijn: ochtendmuziek, het regionaal nieuws, opinie en discussie, activiteitenverslag uit de sub-districten, aankondigingen en mededelingen, info van overheid of hulporganisaties (op CD), poëzie, verzoekjes en een kinderprogramma.
Het kinderthema wordt gemaakt door de RPV-junioren, een groep schoolkinderen die door het RPV team wordt begeleid en getraind voor het invullen van hun eigen programma’s. De kids hebben zelfs al eens president Xanana geïnterviewd.
Tijdens de verkiezingsperiode in 2007 was Radio Povo Viqueque tot diep in de nacht in de lucht, deed verslag en riep de bevolking op tot vreedzaam stemgedrag.
Veel inwoners van District Viqueque weten de weg naar het radiostation. Aangezien er geen regionale kranten zijn, maken veel mensen gebruik van de radio voor het verspreiden van familieberichten (overlijden, geboorte) en aankondigingen van bijeenkomsten of festiviteiten. Regelmatig komen mensen te voet uit afgelegen dorpen om hun mening of steunbetuiging te geven voor de radio. Het radiostation biedt dus niet alleen informatie, het is voor velen ook een communicatiemiddel geworden.
Daarnaast trekt het radiostation dagelijks veel kinderen en jongeren aan. In de loop van de tijd begon het veldje naast de studio een luidruichtige hangplek te worden. Midden 2005 bouwde het RPV team een kleine extra ruimte tegen de studio aan, om te dienen als een leeskamer. Ook kan het team er vergaderen. Alle bouwwerkzaamheden werden door de radiovrijwilligers zelf uitgevoerd.
Boeken en tijdschriften kwamen uit boekenkasten van de meer belezen lokale organisaties in Dili zoals Yayasan Hak, Fokupers, Lao Hamutuk en Sahe. Ook kreeg RPV stapels van de Lafaek Kinderkrant, een uitgave van hulporganisatie Care. Eén boekenkast werd geschonken door vrouwenorganisatie Fokupers, de andere kasten hebben ze zelf gebouwd van sloophout.
Zoals te verwachten trok de leeskamer nog meer jeugd aan, maar nu op een productieve manier. De jongeren werden betrokken bij werkzaamheden rond de studio. Er werd een RPV fanclub opgericht, die helpt om de omgeving van de studio schoon te houden, wat kleine herstelwerkzamheden te verrichten en water voor de studio de heuvel op te sjouwen.
Tegelijkertijd biedt deze ruimte een thuisbasis voor jongeren die hun eigen ideeën willen vormgeven. Zo werd er door de jongeren een poëziewedstrijd in streektaal georganiseerd, waarvan de tien mooiste gedichten werden voorgelezen op de radio. Ook hebben ze via de radio een aantal keer een discussie op gang gebracht, waarbij de inbreng van de luisteraars per sms kon worden ingezonden.
Waar we op had ingezet toen we jaren geleden samen aan dit project begonnen, begint zich inderdaad te ontwikkelen. RPV is niet zomaar een studio met reguliere uitzendingen. In het onherbergzame en roerige District Viqueque is een klein radiostation uitgegroeid tot een bron van informatie en dialoog, een betaalbaar en functioneel communicatiemiddel en de spil van groeiende activiteiten.
Door de toenemende beweging rond het radiostation, begon de RPV studio echter wel zo’n beetje uit zijn voegen te barsten. Solidariteitsfonds XminY verklaarde zich bereid om de bouw van een extra ruimte bij het radiostation te steunen: een info- en activiteitenruimte.
Bouwplannen voor de nieuwe ruimte werden gemaakt, maar het geld bleef op de bank staan. Tijdens de regenperiode eind 2009 werd de heuvel waarop het radiostation is gevestigd getroffen door een aantal ernstige aardverschuivingen. Het plan voor de bouw van de info- en activiteitenruimte werd uitgesteld, omdat de veiligheid van de studio de hoogste prioriteit kreeg. Door de muren provisorisch te stutten met balken en door struiken te planten aan de rand van de heuvel, was het gebouwtje voorlopig weer veilig bruikbaar voor het maken en uitzenden van de programma’s. De leeskamer werd aangepast en een deel van de tijd als activiteitenruimte gebruikt.
Ondertussen werd hard nagedacht en gecommuniceerd over een definitieve oplossing van twee blijvende problemen: 1) toevoer van schoon water naar de heuveltop en 2) versteviging van de heuvel tegen aardverschuivingen tijdens de regenperiode.
Een experiment met twee electrische waterpompen en een wateropslag liep helaas op niets uit. Zelfs met deze twee pompen kon het water niet de heuveltop bereiken. Tijdens de regenperiode in 2010 kon welliswaar veel regenwater worden opgevangen, maar werd ook opnieuw de heuvelrand getroffen door aardverschuiving. Dit keer ontstonden scheuren in de muren van de leeskamer.
Uitbreiding van het RPV gebouwtje is onmogelijk, het risico is te groot dat een volgende aardverschuiving de muren verder zal doen scheuren. Ook heeft een activiteitenruimte weinig zin zolang er geen watertoevoer is voor toiletten en een kleine bar met thee en koffie.
We hebben er lang over gepraat en veel over getwijfeld, maar uiteindelijk hebben we samen besloten dat er niets anders op zit dan het radiostation te verhuizen naar een veiliger locatie. Het radioteam heeft inmiddels toestemming weten te krijgen van de regionale overheid om een oud gebouw onder aan de heuvel in gebruik te nemen. Renovatie van deze voormalige Indonesische politiepost is nodig en een lange lobby werd ingezet om dit met subsidie van de Timorese overheid uit te voeren. Wordt vervolgd...
In juni 2014 was het tien jaar geleden dat het allereerste signaal van Radio Povo Viqueque de lucht in ging. Het echte jubileum van het radiostation was in oktober: tien jaar na de inwijding, de sleuteloverdracht en de start van de programmering.
Om dit te vieren organiseerde het radioteam een seminar over De rol en verantwoordelijkheid van community radio. Er werden 100 persoonlijke uitnodigingen verspreid in de vijf sub-districten van Viqueque, naar leidinggevenden van klinieken, vrouwenorganisaties, boerencoöperaties, politie, veteranen, scholen en lokale NGO’s. Ook werd een aantal scholen gevraagd om leerlingen af te vaardigen.
Omdat de studio nog altijd geen stromend water en sanitaire voorziening heeft, werd voor deze gelegenheid uitgeweken naar de aula van het districtskantoor. Gelukkig maar, want we telden ruim 150 gasten en moesten stoelen lenen bij de school aan de overkant. Het was een levendige bijeenkomst, met veel vragen en inbreng vanuit het publiek.
Het seminar was tevens het geschikte moment om in het bijzijn van zoveel getuigen het Toeziend Bestuur te installeren. Dit Toeziend Bestuur bestaat voor een groot deel uit mensen die in de beginfase hebben meegewerkt aan de opbouw van Radio Povo Viqueque. Na dit intensieve seminar en de formaliteiten van de installering was er taart, wijn met bubbels, film en muziek.
Endie van Binsbergen was deze feestelijke periode ook in Viqueque. Ze stelde tevreden vast dat het radiostation kritische luisteraars heeft, die zelf ook gehoord willen worden. Samen met het lokale team werkte ze de inbreng uit tot concrete nieuwe plannen voor het radiostation.
Op de nieuwe locatie zal worden gebouwd aan een werkstudio, een vergaderzaaltje annex trainingsruimte, de leeskamer en alsnog een klein info-centrum waar jongeren gebruik kunnen maken van computers. De zendmast zal blijven staan waar hij nu staat, bovenop de heuvel. Door middel van een ondergrondse kabel of een AM Studio-to-Transmitter-Link zal het signaal vanuit de studio naar de zendmast worden gestuurd.
Onze stichting zal de komende tijd diverse activiteiten organiseren om de overgang naar de volgende fase van Radio Povo Viqueque zo voorspoedig mogelijk te laten verlopen. Wilt u op de hoogte blijven? Meldt u dan aan voor de mailinglist via info@VrijOostTimor.nl of kijk regelmatig op Facebook.